Íslendingar standa á þröskuldi nýs upphafs í skógrækt

Þorbergur Hjalti Jónsson, skógfræðingur á Mógilsá, greindi frá því að vöxtur sitkagrenis á Íslandi hefði orðið mun meiri en menn hefðu gert ráð fyrir í upphafi. Hann telur að Íslendingar standi nú á þröskuldi nýs upphafs í skógrækt.

Fjallað um ráðstefnuna „Tímavélina hans Jóns“ í Bændablaðinu

Stór hluti fagfólks í skógrækt á Íslandi kom saman á Egilsstöðum dagana 19.-20. janúar af margföldu tilefni. Fagnað var sjötugsafmæli Jóns Loftssonar sem lét af störfum um áramótin og haldin ráðstefna honum til heiðurs en jafnframt hittist starfsfólk Skógræktar ríkisins og Landshlutaverkefna í skógrækt á sameiginlegum starfsfmannafundi vegna væntanlegrar sameiningar í nýja stofnun, Skógræktina. Um þetta er ítarleg umfjöllun í Bændablaðinu sem kemur út í dag. Greinin er á þessa leið:

Á starfsmannafundinum ræddi nýr skógræktarstjóri, Þröstur Eysteinsson, um þau verkefni sem fram undan væru í skógrækt á næstu árum. Breytinga væri að vænta með nýrri stofnun auk þess sem vinna yrði að því að auka skógrækt í landinu á ný. Björn Barkarson, sérfræðingur í umhverfis- og auðlindaráðuneytinu, sagði mikilvægt að vandað yrði til verka við sameiningarmálin og unnið markvisst enda stefnt að því að sameiningin taki gildi 1. júlí. Arnar Jónsson, ráðgjafi hjá Capacent, ræddi um sameiningarstarfið næstu vikur og mánuði og víðtækt samráð sem þar yrði viðhaft.

Síðdegis sama dag var haldinn fundur fyrir fyrir fullu húsi á Hótel Héraði þar sem var kynnt möguleg stofnun afurðamiðstöðvar viðarafurða á Austurlandi eins og fjallað er um í Bændablaðinu einnig.

Ráðstefnan „Tímavélin hans Jóns“

Daginn eftir fór fram ráðstefna til heiðurs Jóni Loftssyni sem lét af störfum a um áramótin eftir 26 ár í embætti skógræktarstjóra en alls ríflega 40 ára starf hjá Skógrækt ríkisins.

Heiti ráðstefnunnar, „Tímavélin hans Jóns“, vísar til þess þegar Jón fór með bændur um Hallormsstaðaskóg, sýndi þeim plöntur í uppeldi í gróðrarstöð, því næst ungar og efnilegar trjáplöntur úti í skógi og loks 40-50 ára gamlan lerkiskóg í Guttormslundi til að sýna þeim fram á möguleika skógræktar á bújörðum.

Ríflega 160 manns sátu ráðstefnuna í Valaskjálf. Þetta er ein stærsta skógræktarráðstefna sem haldin hefur verið og var umtalað meðal ráðstefnugesta að fyrirlestrar hefðu verið hver öðrum betri.

Skógrækt frá stríðslokum til okkar daga

Fyrri hluti ráðstefnunnar var helgaður skógræktarstarfi í landinu síðustu 70 ár með sitkagreni í brennidepli. Helgi Sigurðsson, dýralæknir og sagnfræðingur, rakti í fyrsta fyrirlestrinum upphafsár skógræktar og sandgræðslu á Íslandi upp úr aldamótunum 1900. Þar kom greinilega fram hvílíkt mótlæti fyrsti skógræktarstjórinn, hinn danski Agner Kofoed-Hansen, mátti þola á ferli sínum, m.a. frá hendi bændaforystunnar og alþingismanna þótt hann ætti sér líka trausta fylgismenn.

Aðalsteinn Sigurgeirsson, forstöðumaður Rannsóknastöðvar skógræktar, Mógilsá, fjallaði um Hákon Bjarnason sem tók við skógræktarstjórastöðunni 1935 og lagði grunninn að því sem síðar varð, ekki síst með því að fara vestur um haf og finna nýjar trjátegundir til skógræktar. Ein þeirra tegunda var einmitt sitkagrenið sem nú er ein fjögurra helstu nytjategunda í skógrækt hérlendis. Engin tegund myndar meiri við og bindur meira kolefni en sitkagreni.

Betri vöxtur en búist var við

Fyrstu hugmyndir Íslendinga um timburskóga voru umfjöllunarefni Þorbergs Hjalta Jónssonar, skógfræðings á Mógilsá, sem minntist á þær hugmyndir Páls Jónssonar Vídalíns og Arngríms Þorkelssonar Vídalíns frá því um aldamótin 1700 að hefja nýræktun skóga með erlendum timburtrjám. Lítið fór þó að gerast fyrr en um 200 árum síðar og framan af 20. öld var skógrækt á Íslandi einkum stunduð til að afla eldiviðar. Við lok seinni heimsstyrjaldarinnar fóru menn fyrst að huga fyrir alvöru að timburskógrækt. Um 1950 var gert ráð fyrir að viðarvöxtur sitkagrenis yrði 2-3 rúmmetrar á hektara á ári en grenið óx framar vonum og mældur viðarvöxtur reyndist 5,6 rúmmetrar á ári á hverjum hektara og sums staðar mun meiri. Þorbergur Hjalti telur að Íslendingar standi nú á þröskuldi nýs upphafs í skógrækt.

Edda Sigurdís Oddsdóttir, plöntuvistfræðingur á Mógilsá, ræddi um sjúkdóma og meindýr á trjám. Hún lagði áherslu á þá hættu sem fælist í óvarlegum innflutningi lifandi trjáa til landsins, ekki síst innflutningi jólatrjáa. Hætta á innflutningi skaðlegra sjúkdóma eða meindýra yrði alltaf fyrir hendi meðan haldið yrði áfram að flytja inn jólatré til landsins. Markmiðið ætti að vera að öll jólatré á markaðnum yrðu ræktuð innanlands.

Hverfur hafgolan í framtíðinni?

Á síðari hluta ráðstefnunnar var horft til framtíðar. Björn Traustason, landfræðingur á Mógilsá, minntist m.a. á markmiðin sem sett voru með lögum um landshlutabundin skógræktarverkefni fyrir aldarfjórðungi um að 5% láglendis landsins yrðu klædd skógi. Að óbreyttu næðust þau ekki fyrr en 2130. Yrði gróðursetning fjórfölduð næðist markmiðið aftur á móti árið 2055. Villt birki breiðist hins vegar út af sjálfsdáðum og vaxtarmörk þess hækka. Nú eru efri vaxtarmörk birkis farin að teygja sig inn á Sprengisand. Ef sumarhiti hækkar um eina gráðu frá því sem nú er getur birki vaxið á öllum Sprengisandi.

Haraldur Ólafsson veðurfræðingur ræddi um gróður og veðurfar í fortíð, nútíð og framtíð og benti m.a. á að ef hálendið yrði grætt upp yrði hafgolan illræmda að mestu úr sögunni á landinu. Skógar hefðu líka áhrif á vindafar eins og dæmin sanna, til dæmis úr Reykjavík. Haraldur sýndi niðurstöður spálíkana sem bentu til þess að minna myndi hlýna á Íslandi en annars staðar í heiminum með þeim loftslagsbreytingum sem nú eru að verða og lítilla breytinga væri að vænta á úrkomu.

Landsáætlunar þörf

Þröstur Eysteinsson skógræktarstjóri talaði um mikilvægi þess að gerð yrði landsáætlun í skógrækt í anda þess sem önnur Evrópulönd hafa gert. Binda þyrfti í lög að slík áætlun skyldi gerð og reglulega endurskoðuð. Þá þyrfti að sjá til þess einnig að yfir verkefnið yrði ráðinn umsjónarmaður sem bæri ábyrgð á að því væri sinnt.

Hrefna Jóhannesdóttir, skógfræðingur og skógarbóndi á Silfrastöðum í Skagafirði, ræddi um vöxt lífhagkerfisins í heiminum og stækkun markaðar fyrir trjávið og viðarafurðir. Grunnurinn að verðmætasköpun úr skógum í framtíðinni væri umhirða og skipulagning skóganna. Til dæmis nefndi hún að hagkvæmni stærðarinnar skipti miklu máli, að skógarreitir væru nægilega stórir eða nægilega margir á sama svæði til að hagkvæmt væri að nytja skógana þegar þar að kæmi.

Jón Geir Pétursson, skrifstofustjóri í umhverfis- og auðlindaráðuneytinu, talaði einnig um skógrækt á tímum breytinga og benti á að nú væri meiri meðbyr með skógrækt en verið hefði langt fram eftir síðustu öld. Allt fram á sjöunda áratuginn hefðu úrtöluraddir verið háværar, sem meðal annars sæist vel á fundargerðum Alþingis þegar skógrækt var þar til umræðu. Síðan hefði þetta tekið að breytast og menn farið að sjá möguleikana og tækifærin sem byggju í skógrækt.

Ísland eftirsótt til kolefnisbindingar

Þá spurði Brynhildur Bjarnadóttir, skógvistfræðingur og lektor við Háskólann á Akureyri, í fyrirlestri sínum hvort Ísland yrði eftirsótt til kolefnisbindingar með skógrækt. Brynhildur taldi raunar að svo væri nú þegar og benti á ýmis tækifæri sem við blöstu. Sem dæmi hefðu Skógrækt ríkisins og Landgræðsla ríkisins í samstarfi við Vistorku og Orkusetur sent ríkisstjórninni hugmynd að því hvernig binda mætti drjúgan skerf af losun fiskiskipaflotans með skógrækt og landgræðslu.

Loks talaði Edward Huijbens, sérfræðingur á Rannsóknarmiðstöð ferðamála, um samleið skógræktar og ferðaþjónustu og lagði áherslu á gildi skóga fyrir heilsu og upplifun fólks. Skógræktendur ættu að líta á sig sem gestgjafa og rækta skógana með vellíðan og upplifun gesta í huga. Sívaxandi ferðamannastraumur gerði kleift að byggja upp meiri aðstöðu en ella væri mögulegt og af því nytu Íslendingar sjálfir líka góðs.

Texti og myndir: Pétur Halldórsson