Skógrannsóknir í hálfa öld

Við vígslu Rannsóknastöðvar skógræktar Mógilsá í ágústmánuði 1967.

Efla verður rannsóknir samhliða aukinni skógrækt

Rannsóknastöð skógræktar Mógilsá fagnar á þessu ári hálfrar aldar afmæli sínu. Af­mæ­linu verður fagnað með tvennum hætti á árinu, annars vegar með Fagráðstefnu skógræktar sem hófst í morgun í Hörpu í Reykjavík og hins vegar með hátíð á Mógilsá í ágústmánuði þegar fimmtíu ár verða liðin frá vígslu stöðvarinnar.

Í kjölfar heimsóknar Ólafs V Noregs­kon­ungs til Íslands árið 1961 barst Íslendingum þjóðargjöf frá Norðmönnum og var hluti hennar nýttur til að koma upp aðstöðu til skógrannsókna í landi Mógilsár við Kolla­fjörð. Stöðin var vígð í ágústmánuði 1967. Á þeim tíma var Mógilsá vindasamur staður og skóglaus. Nú hreyfir þar varla hár á höfði því upp er vaxinn gróskumikill skógur en gróskan hefur líka verið mikil í rann­sóknar­starfinu. Edda Sigurdís Oddsdóttir jarðvegsvistfræðingur veitir stöðinni forstöðu sem sviðstjóri rannsóknasviðs Skógræktarinnar.

Starfsmenn tveir í upphafi

Í Alþýðublaðinu 21. febrúar 1967 er fjallað um starfsemi Skógræktarinnar og meðal annars rannsóknastöðina nýju sem þá var í smíðum. Fram kemur að framkvæmdirnar hafi kostað fimm milljónir króna. Stöðinni sé ætlað:

... að vera miðstöð fyrir tilraunir, sem gerðar eru víðs vegar um landið, en þær eru þegar komnar nokkuð á stað. Skógræktinni barst mikið af rannsóknartækjum að gjöf frá Þýzkalandi. Einnig gáfu Norðmenn 1 mill kr. Á Mógilsá eru nú tveir fastráðnir starfsmenn.

Í Morgunblaðinu 16. ágúst 1967 er síðan fjallað um vígslu stöðvarinnar undir fyrirsögninni „Óska Íslandi til hamingju með skógræktina og hina nýju skógræktarstöð“. Sagt er frá því að Haraldur ríkisarfi Norðmanna hafi daginn áður vígt til afnota „Rannsóknarstöð Skógræktar ríkisins sem reist hefur verið að Mógilsá á Kjalarnesi fyrir þjóðargjöf Norð­manna til Íslendinga, er Ólafur V Noregskonungur afhenti Íslendingum, er hann heimsótti Ísland árið 1961.“

Þjóðargjöf Norðmanna var annars vegar ætlað að verja til eflingar skógrækt á Íslandi og hins vegar til eflingar menn­ingartengsla milli Íslands og Noregs. Sérstök stjórnarnefnd var skipuð til að ákveða hvernig fénu skyldi varið og sat Hákon Bjarnason skógræktarstjóri í nefndinni ásamt Myklebost, sendiherra Norðmanna á Íslandi, og Hákoni Guð­mundssyni yfirborgardómara. Ákveðið var að verja fjórum fimmtu hlutum gjafarinnar til að reisa tilraunastöð fyrir skóg­rækt.

Þekking forsenda árangurs

„Með þekkingu ræktum við skóg“ er yfir­skrift Fagráðstefnu skógræktar á afmælis­ári Mógilsár. Ráðstefnan er haldin á um­brotatímum á jörðinni. Fram undan er það gríðarlega verkefni að bægja frá eins og mögulegt er þeirri ógn sem lífi á jörðinni stafar af loftslagsbreytingum. Fyrir 500 milljónum ára var magn koltvísýrings í loft­hjúpi jarðar fimmtán sinnum meira en nú. Við þær aðstæður gæti fátt lifað af þeim lífverum sem byggja jörðina nú. Upp uxu fyrstu skógarnir og við eigum skógum jarð­ar að þakka þá tilveru sem við þekkjum á okkar dögum. Skógarnir bundu kolefnið og bjuggu í haginn fyrir þá þróun lífvera sem varð.

Binding er nauðsyn

Nú er svo komið að mannkyn hefur eytt skógum í stórum stíl og losað á fáeinum öldum út í andrúmsloftið ógrynni af kolefni sem lífverur á landi og sjó höfðu bundið á hundruðum milljóna ára. Hröðust hefur losunin verið frá lokum síðari heimsstyrjaldarinnar. Mál er að linni. Grípa þarf til aðgerða og draga úr losun. Einnig þarf að fela skógunum á ný það hlutverk sem náttúran fól þeim í öndverðu, að binda kolefni svo að lífið á jörðinni geti haldið áfram. Hér höfum við Íslendingar mikið hlutverk, bæði vegna þess að við eyddum nær öllum skógunum okkar með geigvænlegri jarðvegs­eyðingu í kjölfarið og vegna þess að losun á hvert mannsbarn er óvíða meiri en á Íslandi. Við höfum mikið landrými og það hefur sýnt sig að skógar hér á landi binda mikið kolefni.

Hvernig vitum við það? Jú, meðal annars vegna þess mikla og góða rannsóknarstarfs sem unnið er á Rannsókna­stöð skógræktar Mógilsá. Stöðin sér Loftslagssamningi Sameinuðu þjóðanna fyrir tölum um bindingu í íslenskum skógum með verkefninu Íslenskri skógarúttekt. Viðamiklar og reglubundnar mælingar liggja þar að baki og byggð hefur verið upp mikil þekking sem meðal annars segir okkur að íslenskir nytjaskógar bindi að meðaltali 7,7 tonn af koltvísýringi árlega á hverjum hektara.

Leitin að betri efniviði

Á vegum stöðvarinnar á Mógilsá er unnið að margvíslegum öðrum rannsóknum og stór hluti af því er að finna þann efnivið trjátegunda sem best getur hentað til skógræktar á Íslandi. Unnið er að trjá­kynbótum sem borið hafa góðan ávöxt, til dæmis hraðvaxta lerki sem þrífst vel við úthafsloftslag, asparklóna sem hafa mikla mótstöðu gegn ryðsveppi og kynbættan fjallaþin til jólatrjáaframleiðslu.

Margt er ótalið sem þó væri vert að tíunda, rannsóknir á skaðvöldum, þjónusta á sviði landupplýsinga, árhringjarannsóknir, skóg­hagfræðilegar rannsóknir og fleira. Rann­sóknastöð skógræktar Mógilsá er þekk­ing­arsetur skógræktar á Íslandi. Þar njóta nemendur í skógfræði leiðsagnar og starfs­þjálfunar, stöðin tekur þátt í alþjóðlegu rannsóknarsamstarfi auk samstarfs við innlenda háskóla, stofnanir og fyrir­tæki.

Þegar hugað verður að aukinni skógrækt á landinu til að binda kolefni og efla byggðir landsins er nauðsynlegt að huga um leið að eflingu skógræktarrannsókna. Efla þarf rannsóknir og landupplýsingaþjónustu sem gagnast skógar­bændum og öðrum skógræktendum beint, hlúa að trjáplöntuframleiðslu í landinu með gæði að leiðarljósi og á allan hátt efla og bæta skógrækt í landinu landsmönnum til heilla.

Pétur Halldórsson
kynningarstjóri Skógræktarinnar