Skýrsla um búskaparskógrækt í Húnaþingi vestra

Plastlagning fyrir skjólbelti á Mýrum III í Hrútafirði. Mynd: Sæmundur Þorvaldsson.

Lagt til að slíkum verkefnum verði komið fyrir í styrkjakerfi skógræktar á lögbýlum

Skógrækt bænda með önnur aðalmarkmið en timburframleiðslu hefur ekki verið með formlegum hætti innan opinbera styrkja­kerfisins, nema sem nokkur tilrauna­verk­efni. Í nýútkominni skýrslu um búskapar­skógræktarverkefni í Húnaþingi vestra er lagt til að búskaparskógrækt verði komið fyrir í styrkjakerfinu með viðeigandi og aðgengilegum samningum.

Með bréfi til skógræktarstjóra 24. október 2016 fól þáverandi umhverfis- og auðlinda­ráðherra, Sigrún Magnúsdóttir, Skóg­rækt­inni að hrinda í framkvæmd átaki í skóg­rækt í Vestur-Húnavatnssýslu, sem hefði það að markmiði að bæta skilyrði til bú­skap­ar og bú­setu í dreif­býli í sýsl­unni. Þetta var eins árs verkefni og skyldi þróa útfærslur á nýjum skógræktarverkefnum sem gætu fjölgað tæki­færum fyrir bændur, aukið skógarþekju og um leið brúað bil milli skógræktar og hefðbundins landbúnaðar. Verkefnið var einn­ig hugsað sem skref íslensks land­bún­að­ar í átt að kolefnishlutleysi.

Ráðherra lagði áherslu á nokkra þætti sér­stak­lega svo sem skjólbeltakerfi fyrir rækt­un, skjóllundi fyrir búfé, t.d. haustbeit stór­gripa, sauðburðarhólf og önnur beitar­hólf, beitarskóga í tiltölulega stórum afgirtum beitarstýrðum hólfum. landgræðsluskóga á illa eða ógrónu landi, skjólskóga með fjöl­breyttum trjágróðri þar sem tekist yrði á við staðbundin vindakerfi með það að mark­miði að draga úr eða bægja frá sterkum vind­strengj­um, akurskógrækt á landi sem ekki nýtist til matvælaframleiðslu að svo stöddu og fjölnytjaskóga með einhver af ofan­greindum markmiðum auk timburnytja.

Þá gerði ráðherra einnig tillögu að vinnu­lagi. Bændum skyldi boðin ráðgjöf og kynn­ing á því hvernig framangreindir þættir gætu stutt við annan landbúnað og bætt búsetuskilyrði. Kanna skyldi viðhorf bænda til núverandi stuðningskerfis í skóg­rækt og hvernig mætti breyta því svo að bændur sæju sér frekar hag í þeim. Einnig skyldi leita samstarfs við hags­muna­sam­tök bænda. Verkefnið hlaut sjö milljóna króna framlag til eins árs úr ríkissjóði og var gert ráð fyrir að  öll sú upp­hæð rynni til framkvæmda.

Skógræktin tók við verkefninu og fól Sæmundi Kr. Þorvaldssyni, skógfræðingi í Dýrafirði, að stjórna verkefninu í sam­starfi við skógræktarráðgjafa sýslunnar, Johan Holst.

Bændur í Húnaþingi reyndust hafa tölu­verð­an áhuga á verkefninu. Að loknum vel sóttum kynningarfundi bárust umsóknir frá 14 lögbýlum um verkefni í búskapar­skóg­rækt. Eigendum sex lögbýla var boðið að gera samning um tilteknar framkvæmdir. Flestar hinna umsóknanna þóttu falla betur að hefðbundnum skógræktar- eða skjól­belta­samn­ing­um og var umsækjendum bent í þá átt. Í skýrslunni eru tíunduð þau verkefni sem ákveðið var að ráðast í. Það eru verkefni sem snúast um ræktun skjól­beltakerfa, hagaskóga og skjóllunda eða snjófangara.

Í niðurstöðum skýrslunnar kemur fram að óhepplilegt sé að ráðast í verkefni sem þessi með svo litlum fyrirvara enda þurfi góðan undirbúningstíma. Erfitt sé að ætla sér að bæði hanna og hrinda af stað skógrækt á einu og sama árinu. Segja megi að skjólbeltaverkefni, skjóllundir og snjófangarndi skógar falli vel að núverandi kelfi fyrir skjólbeltastuðning á lögbýlum. Núverandi kerfi nái hins vegar að óbreyttu ekki utan uum aðrar ræktun búskaparskóga, svo sem haga­skóga og akurskóga. Skógrækt bænda með önnur ðaðalmarkið en timbur­fram­leiðslu hafi ekki verið með formlegum hætti innan opinbera styrkjakerfisins, nema sem nokkur tilraunaverkefni. Á tím­um stöðugs samdráttar í ný­gróður­setn­ing­um síðustu 13 ár hafi þessir þættir orðið mjög út undan víðast hvar auk þess sem áherslur opinberu skógræktar­verkefn­anna á búskaparskóga hafi verið mismunandi milli landshluta og jafn­vel frá einum skógræktarráðgjafa til annars.

Lögð er til í skýrslunni aukin kynning á öllum þáttum búskaparskógræktar og að sérstakt fjármagn verði veitt til þess­arar afmörkuðu tegundar skóg- og trjáræktar í vel útfærðu stuðningskerfi með viðeigandi og aðgengilegum samning­um. Í viðauka við skýrsluna koma fram tillögur Búnaðarsambands Húnaþings og Stranda sem lúta í sömu átt. Auka þurfi kynningu, þróa verkefni sem falli vel að öðrum búskap bændanna og einnig að minna bændur reglulega á þá möguleika sem fyrir hendi eru.

• Skýrslan Búskaparskógrækt - Átaksverkefni í Vestur-Húnavatnssýslu 2017

Texti: Pétur Halldórsson