Kolefnisbúskapur í stað sauðfjárræktar?

Í grein sem birtist nýverið í 4. tbl. Bændablaðsins (28. febrúar 2006), setur Andri Ottesen, kennari við Landbúnaðarháskóla Íslands og sérfræðingur hjá Hagþjónustu landbúnaðarins, fram tillögu um gagngera uppstokkun á stuðningskerfi við íslenskan landbúnað. Tillaga hans miðar að því að bjóða helmingi þeirra bænda, sem í dag þiggja beingreiðslur vegna sauðfjárframleiðslu, að snúa sér þess í stað að „kolefnisbúskap“, þ.e. bindingu kolefnis með skógrækt og landgræðslu. Jafnframt yrði stuðningur ríkisvaldsins við kolefnisbúskap (skógrækt og landgræðslu) aukinn um 1,5 milljarða króna á ári. Færir hann rök fyrir að hagur þeirra bænda sem áfram myndu stunda sauðfjárbúskap eftir slíkar breytingar myndi batna um 20-30%, ef þessi leið yrði valin. „..minna framboð á lambakjöti myndi færa kjötið yfir í hærri lúxusvöruflokk í hugum neytenda sem ég tel það ætti reyndar að vera. Ríkissjóður/skattgreiðendur myndu einnig njóta góðs af því þar sem kolefniskvóti upp á 500 tonn á markaðsvirði 800 m.kr. kæmi í þeirra hlut (miðað við fyrrgreindar forsendur). Þau landsvæði sem auka kolefniskvóta hvað mest ættu að ganga fyrir ef til stóriðju, orkufreks iðnaðar kemur eða að njóta andvirði söluverðs kvótans til annarrar atvinnuuppbyggingar sem samstaða í héraði væri um, enda hefðu heimamenn unnið fyrir þeirri uppbyggingu. Á þennan hátt gætu fyrrverandi sauðfjárbændur aftur orðið sá máttarstólpi sem þeir einu sinni voru með tilliti til að veita atvinnu og halda uppi byggð í héraði. Með því að tengja landbúnað við aðrar atvinnugreinar og atvinnuuppbyggingu á þennan hátt tel ég að skapist meiri sátt um landbúnaðinn í heild sinni.“

Kolefnisbúskapur í stað sauðfjárræktar

Um beit og bindingu
Nú lítur út fyrir að útblásturskvóti Íslendinga verði uppurinn þegar Álverið í Straumsvík lýkur við fyrirhugaða stækkun sína. Eins og komið hefur fram í fréttum nýverið sjá menn aðallega tvennt í stöðunni ef halda á áfram áherslu stjórnvalda á stóriðju, en það er að minnka útblástur frá öðrum þáttum svo sem bílaumferð og útgerð, eða að kaupa útblásturskvóta erlendis frá. Það sem gleymist hér er að uppgræðsla og beitarstjórnun geta einnig aukið útblásturskvótann. Bjartmar Sveinbjörnsson, prófessor í skógarvistfræði við Alaskaháskóla fullyrti á dögunum út frá samanburðarrannsókn sinni að villtur skógur/kjarr á Íslandi sé aðeins lítið brot af því sem hann væri ef ekki væri fyrir beit búfénaðar, en samkvæmt honum hefur beit búfjár mun meiri áhrif á uppvöxt trjáa og kjarrs á Íslandi heldur en veðurfar.

Kyotosamningurinn hafði áhrif á mælingar á uppgræðslu
Eftir Kyotosamninginn frá 1990 er uppgræðsla yfirleitt mæld í kolefnisbindingu þar sem kolefnisbinding með landgræðslu og skógrækt dregst frá losun gróðurhúsalofttegunda hér á landi (tonn fyrir tonn). Bindingin felst í því að umbreyta
koltvísýringi, CO2-andrúmslofsins, í lífræn efni sem geymd eru í gróðri og jarðvegi. Samdráttur CO2 mengunar og kolefnisbinding eru því tvær mismunandi leiðir að sama markmiði, þ.e. að koma í veg fyrir breytingar á loftslagi jarðar. Í Kyotobókuninni er kveðið á um að nota megi kolefnisbindingu skóga sem ræktaðir eru frá og með 1990 til frádráttar frá útstreymi koltvísýrings. Á aðildarþingi loftslagssamningsins haustið 2001 var auk þess ákveðið að þjóðir heims megi nota m.a. kolefnisbindingu með landgræðslu, skógarumhirðu og beitarstjórnun sem leiðir til að mæta skuldbindingum vegna Kyoto bókunarinnar. Aðeins er tekið tillit til skóga á landsvæði sem hefur verið skóglaust í meira en 50 ár. Nýskógar sem gróðursettir eru eftir 1989 eru oft kallaðir Kyotoskógar, vegna þess að það er eingöngu kolefnisbinding í þeim skóglendum sem er frádráttarbær frá CO2-losun.

Kolefnisbinding á Íslandi
Aðstæður til kolefnisbindingar með landgræðslu og skógrækt þykja óvenju góðar hér á landi. Það stafar m.a. af því að um 96% skóglendis og um 50% gróðurs hér á landi hefur eyðst frá landnámi ásamt miklum jarðvegi. Þessari hnignun landkosta hefur fylgt stórkostleg röskun vistkerfa og tap á lífrænu efni, til dæmis hefur ígildi um 1.600 milljóna tonna af kolefni glatast frá landnámsöld. Miðað við núverandi uppgræðsluhraða tæki það um 500 ár að vinna upp það sem tapast hefur. Hvert uppkomið tré mun halda áfram að binda kolefni í um 100 ár frá gróðursetningu. Við landgræðslu heldur bindingin áfram í að minnsta kosti 60 ár eftir sáningu eða aðrar landbótaaðgerðir. Hægt er að nýta báðar þessar leiðir nær samhliða, þ.e.a.s.að binda fyrst með landgræðslu og síðan með skógrækt. Heildarkoldíoxíðlosun Íslendinga er um þrjár milljónir tonna árlega. Gert er ráð fyrir að frádráttarbær kolefnisbinding í gróðri og jarðvegi sé nú á milli 200.000-300.000 tonn eða nærri 10% af losun CO2.

Tillagan
Það er mín skoðun að hægt sé að þrefalda bindinguna með einni sársaukalítilli aðferð sem ég tel að allir muni þó hagnast á þegar allt kemur til alls. Sú aðferð felst í því að verja á annan hátt helmingi af því fé sem nú er varið til sauðfjárræktar í dag, en samkvæmt fjárlögum 2006 var heildarupphæð á liðnum „Greiðslur vegna sauðfjárframleiðslu“ alls 2.983 m.kr. Mín tillaga gengur út á það að bjóða helmingi af þeim bændum sem þiggja niðurgreiðslu vegna sauðfjárframleiðslu að breyta framleiðslu sinni í kolefnisbúskap. Samkvæmt þessu verða þá 1.492 m.kr. til ráðstöfunar eða svipað því sem nú er varið til allra skógræktar og landgræðslu-verkefna í landinu samanlagt.

Ástæða þess að ég tel að binding kolefnis þrefaldist þó að fjármagnið aðeins tvöfaldist, eru nokkrar. Í fyrsta lagi þá er beitarstjórnun frádráttarbær, þannig að um leið og land fer úr beit hækkar frádráttarbær binding. Í öðru lagi mundi eina markmið verkefnanna vera kolefnisbinding og þess vegna hægt að vinna mjög markvisst og velja alltaf hagkvæmasta kostinn til bindingar. Samkvæmt stjórnunarfræðunum er það sem er mælt stjórnað og yfirleitt fátt annað. Í þriðja lagi er þegar búið að greiða fyrir stofn- og stjórnunarkostnað hjá Landgræðslu, Skógrækt og landshlutabundnum skógræktarverkefnum þannig að upphæðin ætti að geta nýst óskipt til kolefnisbúskapar. Í fjórða lagi þá þekkja sauðfjárbændur staðhætti á löndum sínum og nágrenni mjög vel og vita hvar bestu skilyrðin til ræktunar eru. Þeir eiga nú þegar mikið af tækjakosti og búa yfir bæði góðri verkþekkingu og dugnaði sem til þarf. Þeir sem græða á þessu fyrirkomulagi eru fyrst og fremst bændur, bæði þeir bændur sem breyta til og þeir sem eftir yrðu. Ef ríkissjóður mundi greiða fyrir hvert tonn kolefnis, til dæmis 2.500 kr., þá gætu duglegustu bændurnir með góð ræktunarskilyrði bætt afkomu sína verulega (hagkvæmasta kolefnisbindingin er að rækta ógróið land með lúpínu eða öðru slíku).

Þess má geta að heimsmarkaðsverð á kolefnis/útblásturskvótum er 1.600 kr. (20 evrur) fyrir tonnið. Til samanburðar er breytilegur einingarkostnaður við bindingu eins tonns við landgræðslu eða skógrækt frá 400-2.000 kr. samkvæmt upplýsingum frá Landgræðslu og Skógrækt ríkisins. Þetta yrði líka til hagsbóta fyrir þá sauðfjárbændur sem eftir yrðu þar sem 50% framleiðsluskerðing myndi þýða að útflutningsskylda yrði lögð niður. Á síðasta ári var útflutningsskylda af framleiddu lambakjöti um 40%, í ár er hún rétt tæp 20%. Hugsanlegt er að jafnvægi myndist þarna á milli næstu ár. Útflutningsskylda skiptir bændur töluverðu máli því tekjur bænda af útflutningi eru yfirleitt aðeins einn þriðji miðað við að kjötið sé selt innanlands. Hægt er að færa rök fyrir því að hagur þeirra bænda sem eftir verða muni batna um 20-30% ef þessi leið yrði valin. Sér í lagi ef minna framboð á lambakjöti myndi færa kjötið yfir í hærri lúxusvöruflokk í hugum neytenda sem ég tel það ætti reyndar að vera.

Ríkissjóður/skattgreiðendur myndu einnig njóta góðs af því þar sem kolefniskvóti upp á 500 tonn á markaðsvirði 800 m.kr. kæmi í þeirra hlut (miðað við fyrrgreindar forsendur). Þau landsvæði sem auka kolefniskvóta hvað mest ættu að ganga fyrir ef til stóriðju, orkufreks iðnaðar kemur eða að njóta andvirði söluverðs kvótans til annarrar atvinnuuppbyggingar sem samstaða í héraði væri um, enda hefðu heimamenn unnið fyrir þeirri uppbyggingu. Á þennan hátt gætu fyrrverandi sauðfjárbændur aftur orðið sá máttarstólpi sem þeir einu sinni voru með tilliti til að veita atvinnu og halda uppi byggð í héraði. Með því að tengja landbúnað við aðrar atvinnugreinar og atvinnuuppbyggingu á þennan hátt tel ég að skapist meiri sátt um landbúnaðinn í heild sinni. Einnig gæti íslenska ríkið betur uppfyllt skuldbindingar sínar á alþjóðavettvangi í framtíðinni þegar og ef Alþjóðaviðskiptastofnunin krefur íslenska ríkið um að lækka stuðning við hefðbundna landbúnaðarframleiðslu. Almenningur í heild sinni ætti einnig að hagnast þar sem gróðurlaus og gróðurlítil landsvæði verða grædd upp og hægt verður að skila afkomendunum landi sem væri eitthvað í átt við það land sem forfeðurnir byggðu.