Lerkiskógur - vöxtur og þroski

Hverju skilar skógurinn á 60 árum?

Í grein í nýjasta tölublaði Bændablaðsins rekur Brynjar Skúlason skógerfðafræðingur ræktun lerkiskógar í sextíu ár og tíundar af­rakstur slíks skógar á vaxtartímanum. Hver hektari gefur um 170 rúmmetra af timbri, þar af um 40 rúmmetra borðviðar.

Fyrstu eiginlegu bændaskógarnir voru gróð­ur­settir kringum 1970 og umfangið jókst síðan verulega með tilkomu Héraðs­skóga og Nytjaskógræktar á bújörðum eftir 1990.

Skógræktin hefur gengið vonum framar og gefið jafnvel meiri uppskeru og fyrr en búist var við í upphafi. Fyrir þá sem hyggja á skóg­rækt er hægt að glöggva sig á rækt­un­ar­ferlinu með eftirfarandi dæmi um ræktun lerkis á annars uppskerulitlu landi.

Ár 1 – Upphafið

Lerki er afburða trjátegund til að lifa og þrosk­ast á þurru uppskerulitlu landi. Plönt­ur­nar eru oftast fljótar að hefja vöxt og skapa skjól fyrir gróður sem annars hefði ekki náð sér á strik. Lerki er mest gróður­sett í mela, sanda og þurrt mólendi. Kjör­svæði þess er inn til landsins, sérstaklega á Norður- og Austurlandi. Um 2500–3500 tré eru gróðursett á hvern hektara lands.

Grisjun í 20 ára lerkiskógi á Hálsmelum þar sem áður var ber melur.
Mynd: Pétur Halldórsson.

Ár 5-10 – Skógurinn verður sýnilegur

Eftir 5 ár frá gróðursetningu er lerki orðið sýnilegt í landinu. Trén mynda lítils háttar skjól og gras og ýmis gróður tekur að vaxa í skjóli einstakra trjáa. Lerkisveppirnir, sem henta vel til matargerðar og hjálpa trjánum að þrífast í þurru landi, líta dagsins ljós. Uppbygging jarðvegs er hafin og raka­skil­yrði batna. Tvítoppaklipping getur bætt mjög form trjánna og aukið verðmæti þeirra síðar.

Ár 15-20 – 1. Grisjun

Lerki er ljóselsk trjátegund og vegna inn­byrð­is samkeppni trjánna um ljós hefst sjálfgrisjun snemma. Á þessu tímabili er því mikilvægt að mannshöndin komi inn og velji hvaða tré verða framtíðar­stofnar timburskógarins og gefa verðmætustu trjánum pláss til vaxtar. Strax á þessu stigi má nýta afurðirnar sem girðingastaura, viðarskífur og eldivið. Undirgróður eykst og beitarskilyrði í skóginum batna enn frekar. Hæfilegt er að fækka stofnum niður í um 1200-1600 tré á hektara.

Fullvaxinn, vel hirtur lerkiskógur tilbúinn til lokahöggs. Mynd: Þór Þorfinnsson.">

Ár 30 til 50 – Grisjunartímabil

Markmið grisjunar er að færa vöxt skógar­ins yfir á beinvöxnustu trén en samhliða að nýta sem best þau tré sem felld eru við grisjunina. Eftir því sem skógurinn eldist hækkar hlutfall timburbola sem henta til flettingar í borðvið sem að jafnaði er verð­mætasta afurð eldri skóga. Það sem ekki nýti­st sem borðviður má t.d. nota til eldi­við­ar, í kurl eða sem kolefnisgjafa í kísilmálm­iðnaði. Við 50 ára aldur er eðlilegt að fjöldi standandi trjáa hafi verið grisjaður niður í um 500 tré á hektara.

Ár 50 til 70 – Lokahögg

Umhirða skógarins á framleiðslutímanum miðast við að hámarka tekjur skógarins við lokahögg. Þá eru flest eftirstandandi tré beinvaxin og stór hluti timbursins nýtist til flettingar. Viður af lerki hefur góðan styrk og hentar sem byggingatimbur. Kjarnaviður lerkisins inniheldur nátt­úru­lega fúavörn sem gefur viðnum betri endingu utandyra heldur en viður flestra annarra trjátegunda.

Hverju skilaði skógurinn á 60 ára tímabili?

• Bætt beit frá 15 ára aldri
• Lerkisveppir á aldursskeiðinu 10 til 25 ára
• 400 girðingastaurar/ha við 20 ára aldur
• 170 m^₃/ha af timbri sem sam-svarar um 4 timburbílum eins og á myndinni hér til hliðar. Þar af eru:
• 130 m³ viðar í t.d. kurl, eldivið og iðnaðarnot frá 30 ára aldri
• 40 m³ af borðvið, mest í lokahöggi

Dæmi um vel hirtan ungskóg lerkis. Mynd: Benjamín Örn Davíðsson.">