Rauðgreni

Rauðgreni þrífst vel í skógarskjóli, hér í skjóli lerkis. Ljósmynd: Pétur Halldórsson

(Picea abies)

Hið eina sanna jólatré er í margra huga rauðgreni. Samt hefur það látið undan síga sem jólatré á Íslandi. Okkur gengur illa að láta það endast öll jólin í hlýjum og þurrum húsakynnum okkar. Ef vatnið lækkar niður fyrir stubbinn í jólatrésfætinum missir tréð safaspennu og hættir að geta dregið upp vatn. Þá þornar það fljótt upp og barrið fellur af. Það finnst okkur leitt.

Í Skandinavíu, Þýskalandi og víðar er gömul hefð að sækja sér rauðgrenitré út í skóg fyrir jólin og á gömlum jólakortum og myndskreytingum í jólasögum sjást tré sem líkjast rauðgreni. Ekki skyldi vanmeta rauðgrenið því með alúð er vel hægt að láta barrið halda sér fram á þrettándann. Frískt rauðgreni er fallega grænt og ilmar vel.

Rauðgreni er stórt tré og nær örugglega að minnsta kosti 30 metra hæð hérlendis. Í fornum heimkynnum finnast allt að 55 metra há tré af tegundinni og þau geta þar náð a.m.k. 300 ára aldri. Vaxtarlagið er einkennandi, einstofna og beinvaxin tré með fremur mjóa, keilulaga krónu. Það minnir mjög á ýmsar þintegundir, ekki síst síberíuþin, sem endurspeglast í latneska tegundarheitinu abies, sem þýðir „eins og þinur“.

Eiginleikar

Á meginlandinu vex tegundin hratt í æsku og er ekki óalgengt að sjá 50-100 sentímetra ársprota á rauðgreni. Miklar vonir voru bundnar við rauðgreni á fyrstu áratugum skógræktar á Íslandi. Rauðgreni frá Norður-Noregi var mikið gróðursett hér frá 1950 og fram yfir 1970 en minna síðan. Það vex mjög hægt. Kvæmi frá Suður-Noregi vaxa mun betur. Hins vegar þola ungplöntur rauðgrenis illa við á berangri hér á landi og því fór svo að þegar hætt var að gróðursetja í skjóli birkiskóga var rauðgreni ekki lengur gjaldgengt til skógræktar í miklum mæli. Vel hentar þó að rækta það sem jólatré í skógarrjóðrum og á öðrum skjólsælum stöðum, til að auka fjölbreytni í skógum, á útivistarsvæðum og í görðum enda mjög fallegt tré. Best gengur ræktun rauðgrenis í innsveitum hérlendis og mest er af því á Norður- og Austurlandi.

Auk þess að vera gott jólatré eru styrkleikar rauðgrenis gott frostþol vor og haust, sem leiðir af sér að vaxtarskemmdir verða nánast engar og trén verða einstaklega beinvaxin. Annar styrkleiki er gæðaviðurinn, ekki síst viður af hægvöxnum rauðgrenitrjám sem er eftirsóttur í ýmsa sérsmíði, svo sem glugga, hurðir og annað þar sem þarf þéttan, stöðugan við. Til veikleika má aftur á móti telja að rauðgreni er viðkvæmt fyrir vindnæðingi og þolir illa saltákomu af sjó. Helsta óværa sem herjað hefur á rauðgreni hérlendis er köngulingur (Oligonychus ununguis), agnarsmá áttfætla sem stingur gat á frumur á yfirborði nála þannig að á þeim myndast rauðgulir flekkir og trén verða ljót.

Ræktun rauðgrenis

Áhugasömum um ræktun rauðgrenis skal bent á að tegundin launar ræktandanum ríkulega ef hann sér henni fyrir skjóli í æsku og frjósömum jarðvegi. Ekki er ráðlegt að gróðursetja rauðgreni í lyngmóum því þar eru skilyrði of fátækleg. Vel getur borgað sig að sækja skógarmold í eldri greniskóg og nesta smáplönturnar með henni. Moldinni má dreifa yfir plöntubakkana eða dýfa bökkunum í bala með moldarblönduðu vatni. Þá ættu ræturnar að fá með sér hagstætt jarðvegslíf sem hjálpar trjánum að komast í vöxt.

Viðbótarfróðleikur

Rauðgreni er kennt við Noreg á enskri tungu, jafnvel þótt á jarðsögulegum mælikvarða sé fremur stutt síðan tegundin barst þangað eftir ísöld. Hún á náttúrleg heimkynni víða um norðanverða Evrópu, langt austur í Rússland, í fjöllum Mið- og Austur-Evrópu austur til Balkanskaga. Þá hefur hún verið tekin til ræktunar víðs vegar um Vestur-Evrópu og einnig vestanhafs. Rauðgreni er náskylt síberíugreni, sem einnig hefur verið kallað vetrargreni (Picea obovata) og geta þessar tegundir auðveldlega blandast. Tvennt í viðbót er sérstakt við rauðgreni. Það fær stærstu köngla allra grenitrjáa og á fjallinu Fulufjället í Dölunum í Svíþjóð er rauðgrenirót sem skotið hefur upp trjám í um 9.550 ár. Það er því ein elsta lífvera heims, ef til vill sú elsta.

#trjátegundir

• Meira um rauðgreni

Texti: Pétur Halldórsson