Sjálfbærniaðferðin reynist best til að meta verðmæti skógar

Hluti forsíðu nýjasta tölublaðs Rits Mógilsár

Þorbergur Hjalti Jónsson, skóghagfræðingur og sérfræðingur á rannsóknasviði Skógræktarinnar, er höfundur nýrrar greinar í Riti Mógilsár þar sem fjallað er um markaðsverð skógareignar. Þar ber hann saman sjö aðferðir til að meta markaðsverð á skógi í einkaeign á Stóra-Bretlandi. Í ljós kemur að svokölluð sjálfbærniaðferð reynist best til að gefa óskekkt virðismat og er mælt með henni við mat á markaðsverðmæti skóga á Íslandi.

Greinin er á ensku en með íslenskri samantekt. Hún ber titilinn Methods of forest appraisal compared to market prices in Britain. Þar segir að markaðsverð skógareignar geti þurft að meta vegna sölu eða kaupa á skógi, vegna eignamats í bók­haldi, skipt­ingar dánarbús, veðhæfni, trygginga, skatt­lagningar eða skaða­bóta. Sem fyrr segir ber Þorbergur Hjalti saman sjö að­ferðir til að meta markaðs­verð á skógi í einka­eign á Stóra-Bret­landi. Aðferð­irn­ar voru 1) bundið fé í skóginum, 2) verð­mæti viðar­forðans, 3) valið það sem hærra er, bundið fé eða verð­mæti viðar­forðans, 4) verð­mæti skógar­ins metið út frá innri ávöxt­un viðar­nytja á ræktunar­lotu, 5) núvirði miðað við jafnar árlegar tekjur af skóg­inum í jafnvægi nýtingar og endur­nýjunar metið með ávöxtunar­kröfu jafnri meðal­arðsemi skógar­fjár­fest­inga á Bret­lands­eyj­um (4,8%), 6) vænt­ingar­virði út frá nú­virði fram­tíðar­tekna með ávöxt­unar­kröfu sem víða er notuð í arð­skógrækt (8,0%) eða með meðal­arðsemi skógar­fjárfest­inga á Bretlands­eyjum (4,8%) og 7) sjálfbærni­virði metið út frá tíma­gildismati.

Sjálfbærni­virðið er ný aðferð sem sett er fram í grein­inni og er byggt á tilgátu um tíma­gildis­mat manns­ins. Skóg­unum var skipt í A) skóga á lág­lendi með lauf­trjám eða blöndu af barr­trjám, B) smá svæði með barr­skógi og C) víð­lenda barr­skóga (mest sitka­greni í Há­löndum Skot­lands). Þeim var nánar skipt í aldurs­flokka: 0-9 ára, 10-14 ára, 15-19 ára, 20-24 ára, 25-29 ára, 30-49 ára, 50-99 ára og eldri. Vegið meðal­verðmæti á hekt­ara var met­ið með fyrr­nefndum að­ferð­um fyrir alla skóga í einka­eign á Stóra-Bret­landi skipt eftir skógar­gerð og aldurs­flokki. Aðferðir 1-6 gáfu skekkt mat á markaðs­verð en sjálfbærni­aðferðin gaf óskekkt virðismat og fór nærri markaðs­verði í öllum til­vikum. Hún mat rétt meðal­verð, efri verðmörk og neðri verð­mörk. Með sjálfbærni­aðferð­inni má meta verð­mæti skóga óháð því hvort þeir skila tekjum eða ekki. Hér er mælt með sjálfbærni­aðferð­inni við mat á markaðs­verð­mæti skóga á Íslandi. Mat á skaða­bóta­virði er byggt á tjóni eig­and­ans en ekki endi­lega markaðs­virði. Sjálf­bærni­aðferð­in hentar því sjaldan við mat á skaða­bótum.

Í inngangskafla greinar Þorbergs Hjalta er áhugaverð frásögn af breska fjárfestinum og lávarðinum James Goldsmith sem kom auga á tækifæri í skuldsettum kaupum eða yfirtöku á vanmetnu landi með timburskógi. Í efnahagslægðinni á níunda áratugnum keypti hann ásamt viðskiptafélögum sínum samsteypu tveggja skógarfyrirtækja, Diamond International og Crown Zellerbach. Þeir aðskildu sjálfa skógana frá timburvinnsluhluta samsteypunnar og seldu hlutana hvorn í sínu lagi með miklum gróða, enda reyndist úrvinnsluhlutinn illstarfhæfur þegar undirverðlagður skógurinn hafði verið tekinn frá honum. Þessi skuldsetta yfirtaka Goldsmiths og félaga leiddi í ljós að í frjálsu markaðshagkerfi felst mikil áhætta fyrir skógareigendur að vanmeta eða leiða hjá sér raunverulegt verðmæti trjánna.

Það er nefnilega mjög misjafnt hvernig verðmæti standandi skógar er metið eða skráð. Á Íslandi og í öðrum löndum þar sem markaður með skóglendi er varla fyrir hendi eða vanþróaður gæti sjálfbærniaðferðin komið að góðu gagni til að áætla raunverulegt verðmæti skóga með faglegum hætti. En eins og getið er í niðurstöðukafla greinar Þorbergs Hjalta getur tjón skógareiganda verið í miklu ósamræmi við markaðsverðmæti skógar. Sömuleiðis eru bætur vegna tjóns á nýskógrækt yfirleitt byggðar á mati á tjóni skógareigandans en ekki raunverulegu metnu markaðsvirði.

Methods of forest appraisal compared to market prices in Britain

Frétt: Pétur Halldórsson