Skógrækt bar á góma á ráðstefnu um vatnsvernd á höfuðborgarsvæðinu

Reykjavík | Jarðfræðileg sérkenni vatnsbóla sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæðinu gera það að verkum að til margs ber að líta þegar hugað er að vatnsvernd. Bæði er hraunið afar lekt og mikil viðkvæmni fyrir efnamengun hvers konar auk þess sem svæðið liggur mjög nálægt eldvirkum svæðum og hætta er nokkur á því að jarðhræringar eða eldgos muni hafa áhrif á vatnsból á suðvesturhorninu. Þetta er meðal þess sem fram kom á ráðstefnu um vatnsverndarsvæði höfuðborgarsvæðisins sem haldin var í sal Nordica hótelsins á dögunum, en vatnsverndarsvæðin liggja á milli höfuðborgarinnar og fjallahringsins, að miklu leyti undir Heiðmörkinni. Ásdís Halla Bragadóttir, bæjarstjóri Garðabæjar, stýrði ráðstefnunni.

Skortur á jarðvegsþekju

Fyrsta erindi ráðstefnunnar var flutt af Snorra Páli Kjaran, verkfræðingi hjá Verkfræðistofunni Vatnaskilum. Skýrði Snorri frá rannsóknum á grunnvatnsstraumum og þróun vatnalíkans á höfuðborgarsvæðinu. Við þessar rannsóknir væru tekin saman gögn úr grunnvatnshæðarmælingum, vatnshæð í stöðuvötnum, rennslismælingum í ám, mælingum á vatnstöku, veðurmælingum og jarðfræðirannsóknum. Þessi gögn og þær upplýsingar sem fást við úrvinnslu þeirra eru síðan nýtt til þróunar grunnvatnslíkans sem gefur sífellt betra forspárgildi, bæði hvað varðar nýtingu vatnsins og forvarnir gagnvart mengunarslysum.

Freysteinn Sigurðsson, jarðfræðingur hjá Orkustofnun, fjallaði um vatnshættur og veikar hliðar vatnsbóla út frá jarðfræðilegu og gróðurfarslegu sjónarhorni. Þar nefndi hann sérstaklega mikla lekt hrauna og lélega gróðurþekju svæðanna. Þannig er svæðið afar viðkvæmt bæði fyrir náttúrulegri mengun og manngerðri mengun. Góð jarðvegsþekja getur minnkað áhrif mengunar sem verður ofanjarðar á vatnsbólin, þar sem jarðvegur hefur síunaráhrif. Freysteinn talaði einnig um síunaráhrif bergsins og bætti við í samræðum eftir fyrirlesturinn að gróðurþekja og berg virkuðu vel saman sem síunarbúnaður og hefðu góð og jafnandi áhrif á sýrustig vatnsins. Vísaði hann ennfremur á bug þeim hugmyndum að jarðvegsgerlar kæmust í grunnvatn sökum gróðurþekju og sagði því öfugt farið, að jarðvegsgerlar kæmust í grunnvatn vegna ónógrar gróðurþekju. Eina helstu orsök mengunarslysa í vatnsbólum í dag sagði hann ófullnægjandi frágang á borholum og ónóga þéttingu og gróðurþekju í kringum þær.

Spurður um viðbrögð við eldsumbrotum eða alvarlegum mengunarslysum í vatnsbólum höfuðborgarsvæðisins sagði Freysteinn að neyðaráætlun kvæði á um að vatn yrði þá tekið af hitaveitulögnum og köldu vatni veitt úr Þingvallavatni til bráðabirgða.

Eldvirkni og kvikuhreyfingar

Freysteinn Sigmundsson, hjá Norrænu eldfjallastöðinni, flutti afar áhugavert erindi um kvikuhreyfingar og eldgosahættu í og við vatnsverndarsvæði Reykjavíkur. Þar vísaði hann til þess að vatnsverndarsvæðið liggur á miklu hraunasvæði á jaðri plötuskilanna á Reykjanesskaga. Sagði hann um þúsund ár líða milli meiriháttar umbrotahrina en síðasta eldgosatímabilið á skaganum var á 10.-13. öld og hraun frá þeim tíma þekja stór svæði.

Sagði Freysteinn tvö af fjórum eldstöðvakerfum Reykjanesskagans teygja anga sína inn á vatnsverndarsvæðið, Krísuvíkurkerfið og Brennisteinsfjallakerfið. Bætti hann við að ný umbrotahrina gæti haft umtalsverðar afleiðingar á vatnsverndarsvæðinu. Vonast væri til að aðdragandi nýrra umbrota verði skýr. Helst væri, í því sambandi, að vænta aukinnar jarðskjálftavirkni og mælanlegs landriss. Eðlilegt væri að búast við því að slík atburðarás gæti hafist fyrirvaralítið í komandi tíð.

Sigurður Reynir Gíslason, efnafræðingur hjá Raunvísindastofnun Háskóla Íslands, fjallaði í erindi sínu um jarðefnafræði grunnvatns og áhrif rofferla, öskufalls og kvikuhreyfinga á efnasamsetningu grunnvatns. Sagði hann íslensk berglög hafa þann eiginleika að þau hækkuðu pH-gildi vatns sem streymdi gegnum þau. Einnig greindi hann frá þeim ýmsu mismunandi þáttum sem hafa áhrif á efnasamsetningu og sýrustig vatns. Sýndi Sigurður hvernig vatn mettast af söltum og málmum því meir sem það fjarlægist hlutlaust pH-gildi, í hvora áttina sem er.

Mannleg áhrif á neysluvatn

Í seinni hluta ráðstefnunnar var fjallað um áhrif mannlegra athafna á neysluvatn og flutti þar fyrstur erindi Páll Stefánsson, heilbrigðisfulltrúi hjá Heilbrigðiseftirliti Hafnarfjarðar- og Kópavogssvæðis. Sagði hann samþykkt um verndarsvæði vatnsbóla á höfuðborgarsvæðinu frá 1997 hafa verið mikið heillaskref í verndun neysluvatns höfuðborgarbúa, en í annarri grein samþykktarinnar segir: "Markmið samþykktarinnar er að stuðla að hámarkshollustu neysluvatns á höfuðborgarsvæðinu til framtíðar með því að koma í veg fyrir óæskileg áhrif af völdum athafna, starfsemi og umsvifa á vatnsverndarsvæðum vatnsbóla á svæðinu."

Páll greindi mengunarhættu í þrjá meginflokka. Starfsleyfisskylda starfsemi, aðra starfsemi eða athafnasemi og síðan vegi, flutninga og slys. Starfsleyfisskyld starfsemi er undir ströngu eftirliti heilbrigðisyfirvalda, en undir aðra starfsemi og athafnasemi rúmuðust ýmsar athafnir sem erfiðara er að fylgjast með; s.s. olíu- og efnanotkun, ófullnægjandi rotþrær, lélegar taðþrær og haughús og óhófleg áburðardreifing. Sagði Páll hóflega dreifingu húsdýraáburðar og venjulegs áburðar á svæðinu í lagi, en magn hrossaskíts sem til fellur á höfuðborgarsvæðinu væri afar mikið auk þess sem oft væri þannig frá úrgangsmálum gengið að bakteríumengun væri mun meiri en ella. Einnig lagði Páll til að vegakerfi í Heiðmörk yrði breytt til þess að koma í veg fyrir alvarleg mengunarslys t.d. ef olíubíll ylti á svæðinu eða einfaldlega bílslys yrði nálægt brunnsvæðunum, þar sem grunnvatnið er mun viðkvæmara fyrir hvers kyns mengun.

Björn Axelsson hjá skipulags- og byggingasviði Reykjavíkurborgar, fjallaði um þróun byggðar og mikilvægi þess að viðhalda góðu samhengi milli byggðar og útivistarsvæða. Sagði Björn álag á útivistarsvæðin aukast mikið og birtast í vaxandi áhuga á útivistariðkun samhliða uppbyggingu svæðanna til slíkra athafna. Því sagði hann afar mikilvægt að huga að gæðum svæðisins og góðri umgengni við svæðin auk þess sem mikilvægt væri að viðhalda fjölbreytilegu landslagi og náttúrufari svæðisins umhverfis höfuðborgarsvæðið.

Full ástæða til að vera vakandi

Rögnvaldur Ingólfsson, deildarstjóri matvælaeftirlits Reykjavíkur, sagði verndun neysluvatns sameiginlegt verkefni sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæðinu. Neysluvatn væri skilgreint sem matvæli og því hefðu heilbrigðiseftirlitssvæðin einnig eftirlit með vatnsveitufyrirtækjunum sem matvælafyrirtækjum. Vatnsveitufyrirtækjum ber að starfrækja innra eftirlit til að tryggja öryggi og gæði vatnsins og eru kerfin tekin út og viðurkennd af heilbrigðisyfirvöldum.

Rögnvaldur sagði rannsóknir ekki gefa til kynna rýrnandi gæði neysluvatns en ekki mætti slaka á klónni.

Nokkrar umræður spunnust að loknum erindum, enda mætti mikill fjöldi áhugafólks um vatnsvernd á ráðstefnuna. Þar á meðal voru spurningar um gróðurþekju, áburðarmagn og eðli grunnvatnslíkana og þýðingu þeirra fyrir tilraunaboranir.