Skógur í Skyndidal fallinn að hluta

Maðkafaröldrum kennt um en líka beit sauðfjár og hreindýra

Vart hefur orðið mikils skógardauða í óbyggðum dal í Lóni í Austur-Skaftafellssýslu. Dalurinn heitir Skyndidalur og er neðan Lambatungnajökuls í Vatnajökli.  Skriflegar heimildir eru um skóg í dalnum langt aftur í aldir.

Friðþór Sófus Sigurmundsson, landfræðingur og doktorsnemi við Háskóla Íslands, var á ferð í Skyndidal 25. maí ásamt Höskuldi Þorbjarnarsyni, meistaranema í landfræði. Friðþór Sófus segir að það hafi verið sláandi að sjá stóran hluta af þessum myndarlega birkiskógi sem virtist nýlega fallinn. Ýmis ummerki eru um of mikla beit í dalnum sem gæti hafa valdið því að elsti hluti skógarins féll. Samkvæmt kjarnasýnum sem þeir félagar tóku úr stærstu trjánum reyndust mörg þeirra vera 80-90 ára gömul.

Friðþór Sófus vinnur nú að doktorsverkefni í landfræði við líf- og umhverfisvísindadeild Háskóla Íslands. Verkefnið kallast Þróun landgæða og byggðar í Austur-Skaftafellssýslu frá landnámi. Það hefur hlotið styrki úr Orkurannsóknarsjóði Landsvirkjunar, Kvískerjasjóði og hlaut nú í vor styrk úr Rannsóknarsjóði HÍ. Sömuleiðis hafa Vinir Vatnajökuls styrkt þetta rannsóknarstarf. Leiðbeinandi Friðþórs í doktorsverkefninu er Guðrún Gísladóttir, prófessor í landfræði.

Hluti verkefnisins er að skoða gömul skógarítök sem getið er í ritheimildum í Austur-Skaftafellssýslu, kortleggja þau og meta ástand þeirra nú. Nýnæmi rannsóknar Friðþórs Sófusar felst í því að beina sjónum að ákveðnu svæði til að draga fram á sem ítarlegastan hátt eðli og ástæður umhverfisbreytinga síðastliðin 1100 ár á mun viðameiri hátt en áður hefur verið gert á Íslandi. Markmiðið er að skýra hver áhrif landnotkunar, eldvirkni og loftslagsbreytinga hafa verið á byggða- og gróðurþróun í Austur-Skaftafellssýslu frá landnámi.

Friðþór Sófus segir að það hafi komið nokkuð á óvart hversu hávaxin trén í Skyndidal voru. Skógurinn náði yfir 140 ha svæði árið 2003 þar sem hann óx í gróðurtungum en var rofinn af skriðum. Í skriðunum milli gróðurtungnanna er nú að vaxa upp nýr birkiskógur af fræi, en stór hluti elsta skógarins er nú fallinn og aðeins stöku tré uppistandandi. Samkvæmt Friðþóri Sófusi hefur skógarþekjan minnkað um 2/3 frá því fyrir 10 árum. Birkiskógurinn sé þó ekki að hverfa úr dalnum, einkum vegna náttúrulegrar framvindu í skriðunum, en Friðþóri þykir ljóst að þarna þurfi að huga að verndun fornra skógarleifa.

Margt bendir til þess að hreindýr hafi verið á beit í skóginum, að mati Friðþórs. Einnig  lítur út fyrir að dýrin hafi jagast á trjánum og fellt þau. Hreindýr éta skófir á veturna en geta líka lagst á börk trjáa þegar fátt annað er að hafa. Bændur höfðu tekið eftir falli skógarins í Skyndidal fyrir nokkrum árum þegar maðkur lagðist á skóga þar eystra. Þegar þeir Friðþór Sófus og Höskuldur voru þarna á ferð 25. maí voru yfir 100 hreindýr í dalnum og sjö kindur.

Arnór Snorrason, skógfræðingur á Rannsóknastöð skógræktar, Mógilsá, segir að víðar á Austurlandi sé að finna dæmi um gamla skóga sem orðið hafi hart úti í maðkafaröldrum. Hann vill ekkert fullyrða að svo stöddu um orsakir skógardauðans í Skyndidal en segir að hvorki hreindýr né sauðfé geti drepið skóg skyndilega þótt langvarandi ofbeit eyði skógi. Hins vegar sé þekkt að þrálátir maðkafaraldrar geti farið mjög illa með birkiskóg á stuttum tíma, drepið gömul tré, haldið um leið niðri nýgræðingi og komið þannig í veg fyrir endurnýjun skógarins. Ekki ósvipaðar skemmdir hafa til dæmis sést á birkiskógum í Hofsdal í Hamarsfirði og víðar á suðausturhorni landsins. Miklar skemmdir urðu þar víða á maðkaárunum á síðasta áratug og dæmi um bletti þar sem trén drápust alveg. Með frekari athugunum á kjarnasýnunum úr gömlu trjánum í Skyndidal væri hægt að sjá betur hvenær þau drápust og bera saman við maðkaárin.

Texti: Pétur Halldórsson
Myndir: Friðþór Sófus Sigurmundsson