Trjágróður gegn þéttbýlismengun

Bílar og ýmis vélknúin tæki og vinnuvélar eru helsta upp­spretta loftmengunar í þétt­býli á Íslandi. Hér er lítið um mjög mengandi verksmiðjur í eða við þéttbýlisstaði. Hér njótum við þess að raforka er ekki framleidd með brennslu jarðefnaeldsneytis en víða í útlöndum er mengun frá kola­orkuverum talsverður hluti af þéttbýlismenguninni.

Við brennslu jarðefna­elds­neyt­is losnar nituroxíð út í andrúmsloftið (NO, NO2) en einnig rokgjörn lífræn efna­sambönd (VOC). Með hjálp sólarinnar myndast óson (O3) úr þessum efnasamböndum og get­ur hlutfall ósons í andrúms­lofti aukist mjög niður við jörð, sérstaklega á sólríkum sumardög­um. Víða í stórborgum heims­ins, sérstaklega þar sem er sólríkt, er ósonmengun sá þáttur sem mest spillir loftgæðum. Væntanlega er síður hætta á því á Íslandi og frekar ástæða til að hafa áhyggjur af svifryks­mengun sem er líka óhjákvæmilegur fylgifiskur bruna jarðefnaeldsneytis. Koltvísýringur sem losnar við þennan bruna er ekki skaðleg mengun í sama skilningi en er samt sem áður sú lofttegund sem mest leggur til hlýnunar loftslags á jörðinni af mannavöldum.

Mikilvægt er ráðast að rótum vandans og draga sem mest úr allri þessari mengun. Vert er þó að grípa einnig til þeirra ráða sem tiltæk eru til að eyða menguninni. Tré ráða við ýmsa mengun og geta dregið úr henni með marg­víslegum hætti. Þau taka upp ákveðin mengunarefni, ekki síst koltvísýringinn, og skila til baka súrefni. Önnur efni og svifryk sest á laufskrúð, greinar og stofn trjánna en skolast svo af í rigningu.

Í sumarhitum í útlöndum gegna tré auk þess mikilvægu hlutverki við að hamla gegn myndun ósons niður við jörð því þau veita skugga og lækka lofthitann. Skugginn minnkar líka hættuna á að eldsneyti gufi upp úr eldneytisgeymum og eldsneytiskerfum bíla í sólarhitanum. Hiti er ekki vandamál á Íslandi en hér eru mengunarefni í þéttbýlislofti sannarlega vandamál eins og annars staðar.

Samhliða því að ráðast gegn upptökum mengunarinnar er vert að huga vel að því hvernig nýta megi trjágróður í þéttbýli á Íslandi til að auka loftgæði í byggðinni. Umræða um svifryksmengun kemur upp á hverjum vetri á Íslandi og svifryk í andrúmslofti fer margoft yfir heilsu­verndar­mörk, bæði á höfuðborgarsvæðinu og á Akureyri.

Lauftré taka upp mikið svifryk en þó einkum þegar þau eru allaufguð á sumrin. Birki er sérstaklega duglegur lofthreinsir enda blöðin klístruð og gróf viðkomu. Þegar laufið fellur af minnkar samanlagt yfirborð lauftrjánna þó mjög mikið. Sígræn barrtré fella á hinn bóginn ekki lauf sitt (barrnálarnar) og því gegna þau þessu hreinsunarhlutverki sínu betur allt árið um kring. Rækt­un sígrænna barrtrjáa mætti því auka verulega í þéttbýli á Íslandi til að berjast gegn loftmeng­un. Vert væri að skipuleggja gróðursetningu slíkra trjáa þegar nýjar umferðargötur eru lagðar og hverfi skipulögð. Einnig er mikilvægt að hugað sé að því hvernig auka megi trjágróður með fram helstu umferðaræðunum þar sem mesta hættan er á mengun.

Tré taka upp nituroxíð, óson og koltvísýring úr andrúmsloftinu en svifrykið sest á laufskrúð þeirra, greinar og stofn. Þau anda auðvitað líka eins og aðrar lífverur og láta því frá sér eitt­hvað af koltvísýringi og rokgjörnum lífrænum efnasamböndum. Meiru skiptir samt sem áður að þau binda í sér kolefnið úr koltvísýringnum en skila aftur súrefnis­sameind­un­um út í andrúmsloftið.

Í löndum þar sem orka er að mestu framleidd með brennslu jarðefnaeldsneytis og nýtt til að hita upp hús á vetrum en kæla á sumrum gagnast trén til að tempra hita þannig að minni orku er þörf til kælingar eða upphitunar. Þetta á ekki við á Íslandi með sama hætti. Auðvitað dregur skjól trjánna úr þörfinni fyrir upphitun en hér hefur það ekki áhrif á losun gróðurhúsa­lofts því hér eru hús hituð upp með heitu vatni eða endurnýjanlegu rafmagni. Engu að síður má ímynda sér að spara mætti mikið eldsneyti á bíla ef skógur væri ræktaður við þjóðvegi þar sem vindstrengir auka eldsneytiseyðslu bílanna.

Rétt er því að mæla með ræktun trjágróðurs til að draga úr umhverfisáhrifum af athöfnum okkar mannanna, bæði í þéttbýli og dreifbýli. Við hönnun hvers konar mannvirkja ætti að vega og meta hvernig nýta mætti trjágróður til að gera umhverfið heilsusamlegra og fallegra og hamla gegn loftslagsvánni.

Texti og myndir: Pétur Halldórsson