Valið um vind eða logn

Mynd: Shutterstock

Vindur er ekki eins mikil hindrun fyrir hjólreiðafólk og stundum er af látið. Formaður Landssamtaka hjólreiðamanna bendir á þetta í grein sem hann skrifar í Stundina undir fyrirsögninni Vindur er val. Trjágróður hefur til dæmis lægt vind bæði í höfuðborginni og á Akureyri samkvæmt gögnum Veðurstofunnar. Greinarhöfundur hvetur til aukinnar skógræktar til skjólmyndunar í þéttbýli um allt land til að bæta skilyrði til hjólreiða.

Árni Davíðsson er formaður Landssamtaka hjólreiðamanna (LS). Hann nefnir í upphafi greinarinnar að vindur sé oft nefndur sem ástæða þess að fólk hjóli ekki meira en það gerir. Að sönnu get­i stund­um ver­ið vinda­samt á Ís­landi og svipti­vinda­samt á þjóð­veg­um í grennd við fjöll. En svo spyr hann hvort vindur sé sú hindr­un fyr­ir hjól­reið­ar og menn ímyndi sér, hvað veð­ur­mæl­ing­ar geti sagt okk­ur um vind á Ís­landi og hvernig hann sé í sam­an­burði við hjóla­borg­ina Kaup­manna­höfn.

Af gögnum frá Veðurstofunni sem Árni tíundar í grein sinni má sjá að meðalvindhraði hefur lækkað bæði í Reykjavík og á Akureyri undanfarna hálfa öld og á báðum þessum stöðum hefur trjágróður aukist mjög á þessu tímabili. Hins vegar hefur vindur ekki breyst á Keflavíkurflugvelli enda lítill sem enginn trjágróður verið ræktaður þar. Formaður LS dregur þá ályktun að það sé val okkar hvort við viljum vind eða logn. Vindur í Reykjavík er nú svipaður og á tiltekinni veðurstöð í Kaupmannahöfn árin eftir aldamótin og við vitum að þar í borg var hjólamenningin löngu orðin mjög rík á þeim tíma. Vindur er því ekki afsökun fyrir því að hjóla ekki í Reykjavík.

Ástæða er til að taka undir þessi skrif Árna og hvetja til aukinnar skógræktar í og við þéttbýli en einnig með fram vegum landsins þar sem vel er hægt að nýta trjágróður til að draga úr áhrifum vinds á vegunum, stýra snjósöfnun og auka umferðaröryggi. En hér fer á eftir grein Árna Davíðssonar úr Stundinni, Vindur er val.

Veðurstofan hefur um langt árabil safnað veðurupplýsingum, þar á meðal á mörgum stöðum um vindstyrk. Hvað geta þær upplýsingar sagt okkur um vindafar? Til þess ætla ég að sýna nokkrar myndir sem ég hef tekið saman úr gögnum um meðalvind yfir árið á nokkrum veðurstöðvum hér heima og erlendis. Í því sambandi verð ég að hrósa Veðurstofunni fyrir að hafa slík gögn aðgengileg fyrir almenning en það virðist ekki jafn auðvelt að nálgast sambærileg gögn erlendis.

Meðalvindur er nokkuð breytilegur milli veðurstöðva (1. mynd). Það eru til veðurstöðvar sem virðast í eðli sínu skjólsælar eins og t.d. Akureyri, Kirkjubæjarklaustur og Teigarhorn á Íslandi og það kemur sjálfsagt fáum á óvart að stöðvar erlendis eru margar skjólsælar eins og t.d. inn til landsins í Svíþjóð. Aðrar eru vindasamar og er þar Stórhöfði vindasamastur. Sama má segja um aðrar stöðvar eins og t.d. Fagurhólsmýri og Keflavíkurflugvöll en það kemur kannski á óvart að margar stöðvar erlendis við sjávarsíðuna eru ekki síður vindasamar eins og t.d. Måseskär á vesturströnd Svíþjóðar.

Á flestum veðurstöðvum er árs meðalvindur aðeins breytilegur milli ára og á einhverjum má sjá skörp skil sem sennilega má rekja til breytinga í mælingum. Á nokkrum stöðvum má líka sjá munstur í breytingu á árs meðalvindi. Ein slík og sú sem sennilega sýnir skýrasta munstrið er Reykjavík. Þar hefur árs meðalvindur breyst frá því að vera sambærilegur við Keflavíkurflugvöll árin eftir 1950 til þess að vera sambærilegur við veðurstöðina fyrir Kaupmannhöfn árin eftir 2000. Á 2. mynd má sjá þessa þróun fyrir Reykjavík, Akureyri og Keflavíkurflugvöll frá um 1950-2019 ásamt styttra tímabil fyrir Kaupmannahöfn og Kastrup. Á 3. mynd má sjá þessa breytingu með skýrum hætti fyrir Reykjavík með aðhvarfslínu á punktana. Meðalvindur í Reykjavík hefur farið úr 6.8 m/s á áratugnum 1950-59 í 3.9 m/s á áratugnum 2010-19. Meðalvindur í Keflavík var 6.8 m/s á áratugnum 1950-59 og var sömuleiðis 6.8 m/s á áratugnum 2010-19. Síðastliðna tvo áratugi hefur meðalvindur í Reykjavík verið á pari við meðalvind í okkar fornu höfuðborg Kaupmannahöfn (4. mynd). Árs meðalvindurinn í Reykjavík virðist meira að segja komin um 1 m/s niður fyrir flugvöll Kaupmannahafnar í Kastrup. Gamla góða afsökunin að það sé ekki hægt að hjóla vegna þess að það sé ekki logn eins og í Köben virðist því ekki lengur gild.

Árs meðalvindur í Reykjavík er nú um 3 m/s minni en á Keflavíkurflugvelli en var sambærilegur fyrir um 60-70 árum. Hvaða breytingar hafa orðið í Reykjavík og á höfuðborgarsvæðinu sem hafa ekki orðið á Keflavíkurflugvelli á þessum tíma? Það virðist blasa við að það er berangrið sem hefur þurft að láta á sjá á höfuðborgarsvæðinu en ekki á Keflavíkurflugvelli. Byggðin sem hefur risið á höfuðborgarsvæðinu og ekki siður gróðurinn sem hefur verið ræktaður í görðum og á skógræktarsvæðum hefur aukið viðnám yfirborðsins gagnvart vindi. Þetta má greinilega sjá á myndum frá Hringbraut þar sem sú fyrri var tekin fyrir 1955 og sú síðari er tekin í ár (5. og 6. mynd). Hrýfi yfirborðs landsins hefur aukist og það hefur dregið úr vindinum og umhverfið er orðið skjólsælla og að flestra mati vistlegra líka. Þetta sýnir okkur hverju við getum áorkað til að minnka vind og bæta lífsgæði í nærumhverfinu. Það virðist blasa við að ef við viljum hafa skjólsælt umhverfi ættum við að þétta byggð og auka ræktun í þéttbýlinu og í kringum það. Með því móti færum við Kaupmannahöfn til Íslands. Landssamtök hjólreiðamanna, sem vinna að bættri aðstöðu til hjólreiða, leggja áherslu á það í sínum málflutningi, að við stíga og götur verði unnið gegn vindi með gróðursetningum og góðu skipulagi, því vindur og hvassviðri getur sannarlega verið óvinur hjólreiða og annarra virkra samgöngumáta.

Fyrir höfuðborgarsvæðið virðist ljóst að við getum enn minnkað vind. Vindur er mjög breytilegur innan höfuðborgarsvæðisins og víða er enn berangur sem má rækta á tré og runna. Í þessari ræktun má hafa fjölbreytni og framvindu gróðurs að leiðarljósi og byrja með fljótsprottnum tegundum með hægsprottnum langlífari tegundum innanum sem vaxa upp í skjóli þeirra. Eftir því sem þær vaxa úr grasi má síðan taka hinar fljótsprottnari og eru þá hægsprottnar tegundir eftir sem oft þurfa litið viðhald til langframa. Við ráðum hvort við veljum berangur eða skjól. Vind eða logn.

Það er ekki bara á höfuðborgarsvæðinu sem hægt er draga úr vindi. Það á við um flest þéttbýli á landinu. Hvað við viljum er pólitísk spurning. Boltinn er þar með komin á vallarhelming stjórnmálanna.

Höfundur er formaður Landssamtaka hjólreiðamanna.

Heimildir: [1] Ísland. Veðurstofan. Tímaraðir fyrir valdar veðurstöðvar. https://www.vedur.is/vedur/vedurfar/medaltalstoflur/ [2] Svíþjóð. Vindstatistik för Sverige 1961-2004. https://www.smhi.se/publikationer/vindstatistik-for-sverige-1961-2004-1.10007 [3] Danmörk. Vejr- og klimadata Danmark Årsoversigt. https://www.dmi.dk/vejrarkiv/

• Vindur er val, grein Árna Davíðssonar í Stundinni

Sett á skogur.is: Pétur Halldórsson